رعایت عدالت بین فرزندان

الحمد لله والصلاة والسلام على رسوله محمد وآله وصحبه وبعد
خداوند فرزندان را به نیکی با پدر و مادر سفارش کرده است، و حق آنان بر گردن فرزندان را بسیار عظیم قرار داده و آن را با حقّ توحید خود همراه کرده، می فرماید: ( واعبدوا الله ولاتشركوا به شيئا وبالوالدين إحسانا )(الله را عبادت کنید و با او کسی را شریک نسازید، و با پدر و مادر نیکی کنید.)
برای فرزندان نیز حقوقی مانند ، حق تربیت، نفقه و خرجی دادن، و رعایت عدالت، بر والدین قرار داده است.
یکی از پدیده های بد اجتماعی موجود در بعضی خانواده ها ، نبود عدالت بین فرزندان است. به طوری که بعضی از والدین عمداً به تعدادی از فرزندان چیزها و هدایایی می بخشند که به سایر فرزندان نمی دهند، و این (طبق نظر راجح علمای دین) بدون داشتن دلیل شرعی ، مانند انجام کاری چون ادای قرض یا بیماری یا به عنوان جایزه ای برای حفظ قرآن ، یا داشتن عائله ی زیاد یا طالب علم و دانشجو بودن یکی از فرزندان وغیره ، که از پس دیگران بر نمی آید، شرعاً حرام است و لازم است که هر گاه پدر این نیت را داشته باشد که اگر یکی از فرزندان کاری را انجام داد به او همان پاداشی را بدهد که به فرزند قبلی(که همان کار کرده بود) داده است.
دلیل کلّی و عامّ این سخن، فرموده خداوند است :( اعدلوا هو أقرب للتقوى واتقوا الله )
دلیل خاصّ آن نیز روایت منقول از حضرت نعمان بن بشیر (رضی الله عنهما)است که پدرش او را نزد رسول الله صلی الله علیه وسلّم آورده عرض کرد:ای رسول خدا من به این فرزند خود عبدی(غلامی) عطا کرده ام آنگاه رسول خدا صلی الله علیه وسلّم فرمودند:آیا به تمام فرزندانت چنین بخششی کرده ای؟ گفت: خیر حضرت صلی الله علیه وسلم در جواب فرمود: پس آنچه را داده ای از او پس بگیر.
( عن النعمان بن بشير رضي الله عنهما أن أباه أتى به إلى رسول الله صلى الله عليه وسلم فقال " إني نحلت إبني هذا غلاما ( أي وهبته عبدا كان عندي ) فقال رسول الله صلى الله عليه وسلم أكل ولدك نحلته مثله ؟ فقال لا فقال رسول الله صلى الله عليه وسلم فأرجعه ") [ رواه البخاري أنظر الفتح 5/211 ]
در روایت دیگری آمده است که رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمودند: " فاتقوا الله واعدلوا بين أولادكم "(از خدا بترسید و بین فرزندانتان به عدالت رفتار کنید.) سپس پدر نعمان برگشت و غلام را از او پس گرفت{ وفي رواية فقال رسول الله صلى الله عليه وسلم " فاتقوا الله واعدلوا بين أولادكم " قال فرجع فرد عطيته [ الفتح 5/211 ] ،} همچنین در روایتی دیگر چنین آمده: که رسول اکرم صلی الله علیه وسلم فرمودند:"پس مرا شاهد مگیر چون من بر ظلم گواهی نمی دهم"{ وفي رواية " فلا تشهدني إذا فإني لا أشهد على جور " [ صحيح مسلم 3/1243 ]}
و باید ،مانند ارث،سهم فرزندان پسر در بخشش نیز دو برابر فرزندان دختر باشد، این قول فرموده ی امام احمد رحمه الله است.{ ويعطى الذكر مثل حظ الأنثيين كالميراث وهذا قول الإمام أحمد رحمه الله} [ مسائل الإمام أحمد لأبي داود 204}
در این زمینه، امام ابن القیم رحمه الله، در حاشیه ی خود بر سنن امام ابوداود رحمه الله تحقیق بسیار روشنگری کرده اند . با دقت در اوضاع والدین در می یابیم که بعضی از آنها بدون رعایت تقوای الهی با ترجیح دادن یکی از فرزندان بر دیگر فرزندان خود، به آنان بخشش هایی می کنند و با این کار خود آتش کینه را در قلب فرزندان نسبت به یکدیگر شعله ور کرده، تخم دشمنی و کدورت را بین آنها می کارند. گاهی اتفاق افتاده که پدر به یکی چیزی می بخشد تنها به این دلیل که به عموهایش شباهت دارد، و یا دیگری را به این دلیل محروم می کند که به داییهایش کمی شبیه است یا اینکه به فرزندان یکی از همسرانش چیزی می دهد که به فرزندان همسر دیگر عطا نکرده است، یا فرزندان یکی را در مدارس خاصی ثبت نام کرده و فرزندان دیگری را از این امکان محروم نموده، که نتیجه ی سوء این کار به خود پدر باز می گردد زیرا بسیاری مواقع فرزند محروم گشته از عطای پدر ، در آینده با او نیک و خوشرفتار نخواهد بود. به همین دلیل است که حضرت رسول (عليه الصلاة والسلام) خطاب به کسی که بین فرزندانش در بخشش تفاوت قایل شده فرموده اند: (آیا دوست نداری که همه ی فرزندانت به یک اندازه با تو نیک و خوشرفتار باشند؟)" ...أليس يسرك أن يكونوا إليك في البر سواء ..." . [ رواه الإمام أحمد 4/269 وهو في صحيح مسلم رقم 1623 ]
بعضی از پیشینیان (بزرگوار امّت) فرموده اند (إِنَّ لَهُمْ عَلَيْكَ مِنَ الْحَقِّ أَنْ تَعْدِلَ بَيْنَهُمْ كَمَا أَنَّ لَكَ عَلَيْهِمْ مِنَ الْحَقِّ أَنْ يَبَرُّوكَ)( حق فرزندان بر تو این است که بین آنان به عدالت و مساوات رفتار کنی و حق تو نیز بر آنان این است که با تو نیکرفتار باشند.)
یکی دیگر از مصادیق رعایت نکردن عدالت بین فرزندان وصیت نمودن به نفع یکی از فرزندان و بخشیدن چیزی بیش از حق شرعی به آنان یا محروم کردن بعضی از آنها است، تا جایی که بعضی از زنان در وصیت خود طلایشان را به دختران خود بخشیده، پسران را محروم می کنند با اینکه حتی طلای زن هم جزو ماترک او محسوب می شود( وحق تصرف در آن را بعد از مرگ ندارد). یا بعضی از زنان چنین وصیت می کنند که چیزی را که یکی از فرزندانش در زمان حیاتش به او هبه کرده است بعد از مرگ به عنوان جواب احسان و نیکی او به خود او(فرزند هبه کننده) بر گردانده شود، که هیچ کدام از این موارد جایز نیستند. زیرا برای وارث کسی نمی تواند وصیت کند ( چون او خود شرعاً حق مشخص ومعلومی دارد) و به همین ترتیب اگر چیزی در مالکیت پدر یا مادر باشد، سپس پدر یا مادر بمیرد، آن ملک یا ماترک بر حسب اندازه ای که خداوند تعالی مقرر فرموده، متعلق به تمام ورثه می باشد.
و هرکدام از والدین باید در صورت رعایت نکردن عدالت، به دیگری تذکر داده و یادآوری نماید و در برابر این امر غیر شرعی موضع آشکار و محکمی بگیرد، که از جمله ی آن این است که از طرف مقابل بخواهد که قضاوت را به اهل علم( علما) واگذار نماید، که روایت زیر یعنی حدیث نعمان بن بشیر نیز بر همین امر دلالت دارد که نعمان بن بشیر می فرماید که : پدرم مقداری از مال خود را به من عطا کرد، مادرم عَمْرَةُ بِنْتُ رَوَاحَةَ به پدرم گفت : تا پیامبر صلی الله علیه وسلم هم بر این کار گواه وشاهد نباشد، من به این کار تو راضی نمی شوم سپس پدرم به خدمت حضرت رسول صلی الله علیه وسلم رفتند تا ایشان را بر این بخشش گواه بگیرند پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: آیا در حق تمام فرزندانت چنین بخششی کرده ای؟ عرض کرد: نخیر. آنگاه پیامبر صلی الله علیه وسلّم فرمودند: از خدا بترسید وبین فرزندانتان با عدالت رفتار کنید. پدرم نیز برگشت و آن بخشش را پس گرفت.{ لحديث النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ قَالَ تَصَدَّقَ عَلَيَّ أَبِي بِبَعْضِ مَالِهِ فَقَالَتْ أُمِّي عَمْرَةُ بِنْتُ رَوَاحَةَ لَا أَرْضَى حَتَّى تُشْهِدَ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَانْطَلَقَ أَبِي إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهم عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لِيُشْهِدَهُ عَلَى صَدَقَتِي فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهم عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَفَعَلْتَ هَذَا بِوَلَدِكَ كُلِّهِمْ قَالَ لَا قَالَ اتَّقُوا اللَّهَ وَاعْدِلُوا فِي أَوْلَادِكُمْ فَرَجَعَ أَبِي فَرَدَّ تِلْكَ الصَّدَقَةَ * رواه مسلم رقم 1623}
از الله تعالی مسئلت داریم که به ما نیکی به پدر و مادر ، عدالت بین فرزندان و ثبات در دین عطا فرمایند وصلى الله على نبينا محمد
 

ترجمه: عبیدالله
سایت خانواده خوشبخت
BlestFamily.Com