أويس قرني رحمه الله

أويس که کنيه او أبو عمرو است پسر عامر بن جزء بن مالك القرني المرادي مي باشد و اهل يمن است و برخلاف تصور عوام او جزو صحابي نبوده بلکه جزو تابعين است. زيرا صحابي به کسي گويند که دو ويژگي زير را داشته باشد:
1- در زمان حيات پيامبر صلي الله عليه وسلم بوده باشد و ايشان را را ملاقات کرده باشند.
2- به رسالت پيامبر صلي الله عليه وسلم ايمان آورده و با اسلام از دنيا رفته باشد.
هرچند که اويس قرني رحمه الله در زمان حيات پيامبر صلي الله عليه وسلم زندگي مي کرده اند و حتي به ايشان ايمان آوردند ولي چون او موفق نشد که هرگز پيامبر بزرگوار اسلام صلي الله عليه وسلم را ملاقات کند، لذا بر اساس تعريف صحابي او جزو اصحاب پيامبر صلي الله عليه وسلم نخواهد بود و به مرتبه ي تابعين تنزل مي يابد.
البته ويس بسيار دوست داشت که پيامبر صلي الله عليه وسلم را ملاقات نمايند ولي بدليل خدمت کردن به مادرش نتوانست هرگز پيامبر صلي الله عليه وسلم را ببينند چنانکه اين ماجرا را حافظ ابونعيم در" حلية الأولياء " از أصبغ بن زيد نقل کرده که او جزو صحابي نبوده بلکه از تابعين است. " حلية الأولياء " (2/87)
امام ذهبي در مورد اويس قرني گويد:" او شخصي زاهد و جزو سيد تابعين در زمان خود بوده است و از اولياءالله متقين و جزو "عباده المخلصين" است"." سير أعلام النبلاء " (4/19)
در مورد فضائل اويس قرني علما زياد گفته اند، و البته احاديث زيادي در باب فضائل ايشان وارد شده اند که اکثرا ضعيف يا موضوع هستند لذا قابل استناد نخواهند بود.
از جمله صحيح ترين احاديثي که برخي از علما آنرا در شان اويس قرني وارد مي دانند حديثي است که در آن پيامبر صلي الله عليه وسلم فرمودند:« ليدخُلَنَّ الجنة بشفاعة رجل من أمتي أكثر من بني تميم» رواه الترمذي (رقم/2438) وقال حسن صحيح . وصححه الألباني .
يعني: براستي بيشتر بني تميم با شفاعت کردن مردي از امت من وارد بهشت مي شوند.
حسن بصري رحمه الله در مورد اين حديث فرموده اند که آن مرد( که شفاعت مي کند) همان ويس قرني است.
البته اين ادعا که شافع همان ويس قرني است از خود پيامبر صلي الله عليه وسلم به اثبات نرسيده است و اين راي حسن بصري رحمه الله است که ممکن است صحيح نباشد. هرچند احاديثي وجود دارند که در آن پيامبر صلي الله عليه وسلم اشاره نموده اند که شافع همان ويس قرني است ولي آن احاديث همگي ضعيف هستند.
حديث ديگري نيز در مورد ويس القرني آمده است که پيامبر صلي الله عليه وسلم فرمود:« ليصلين معكم غدا رجل من أهل الجنة ...ذاك أويس القرني‏...» يعني:( فردا مردي از اهل بهشت با شما نماز مي گذارد ... آن مرد اويس القرني است...) که اين حديث نيز ضعيف بوده و قابل استناد نيست.( أبو نعيم در " حلية الأولياء " (2/81) و بر ضعف حديث اشاره کرده است . وشيخ ألباني در " السلسلة الضعيفة " (رقم/6276) : منكر جدا .)
خلاصه اينکه شکي نيست که اويس قرني رحمه الله تعالي يکي از تابعين بزرگوار و سيد تابعين زمان خود بوده است و از نزديکترين تابعين به زمان پيامبر صلي الله عليه وسلم بوده اند. و در فضل ايشان علما مطالب زيادي را از خود تابعين روايت کرده اند ولي در عوض احاديث و داستانهاي ضعيف و گاها دروغيني نيز در حق ايشان روايت شده اند که نمي توان بدانها استناد کرد و البته شخص اويس قرني نيازي به اين احاديث يا قصص نادرست ندارد. و ماجراي شنيدن شکسته شدن دندان پيامبر اصلي ندارد و نبايد نه تنها در حق ويس قرني بلکه در حق خود پيامبر صلي الله عليه وسلم غلو و زياده روي نمود.
اما اکثر اهل علم در مورد وفات ويس قرني چنين اظهار نظر کرده اند که ايشان در روز معرکه ي صفين در سال 37 هجري قمري وفات مي کنند چنانکه ويس در جنگ صفين همراه با لشکر علي ابن ابي طالب بوده و در صف خليفه مسلمين پيکار مي کردند.( حاكم در " المستدرك " (3/460) از مسند شريك بن عبد الله وعبد الرحمن بن أبي ليلى آورده است)
البته برخي از علما چنين گفته اند که اويس قرني در غزوه ي آذربايجان به شهادت رسيده اند.( " حلية الأولياء " (2/83 ) ).
ولي اکثر علما راي اول را صحيح مي دانند يعني اينکه ويس قرني در جنگ صفين به شهادت رسيدند. والله اعلم

سايت جامع فتاواي اهل سنت و جماعت
IslamPP.Com