در مورد کتاب صحيح البخاري

در مورد کتاب صحيح البخاري

در مورد کتاب (صحيح البخاري) هر چه در توصيفش گفته شود باز هم کم است، و همين کافی است که اين کتاب، باتفاق علمای مسلمين، دومين کتاب بعد از کتاب الله يعنی قرآن مجيد است، امام بخاری رحمه الله، اين کتاب را در مدت شانزده سال، و از بين ششصد هزار حديث انتخاب و تأليف نموده است، خود امام بخاری رحمه الله ميگويد: « کتاب جامع خود را [يعني: صحيح البخاری را] در (مسجد الحرام) تأليف نموده، و هر حديثی را که ميخواستم در آن ثبت نمايم، دو رکعت نماز اداء نموده و از خداوند متعال استخاره نموده و بعد از متيقن شدن بصحيح بودن حديث، آنرا ثبت مينمودم».

اين کتاب با احاديث مکرر دارای (7397) حديث، و بدون تکرار دارای (2602) حديث و با معلقات و متابعات دارای (9082) حديث است.

اسباب تأليف صحيح البخاري

1- از مهمترين اسباب تأليف اين کتاب اين است که: امام بخاری رحمه الله ديد کتابهايی که در عصر وي، در حديث پيغمبر خدا (ص) جمع و تأليف گرديده است، مختلطی از احاديث صحيح، و حسن و حتی ضعيف است، از اينجهت تصميم گرفت تا کتابی را که فقط مشتمل بر احاديث صحيح باشد تأليف نمايد، و همانطور هم کرد.

2- روزی از استاد خود امام اسحق بن ابراهيم حنظلی معروف به (ابن راهويه) شنيد که: شاگردانش را مخاطب قرار داده و ميگويد: «چه خوب می شد اگر در کتاب مختصري، احاديث صحيح پيغمبر خدا (ص) جمع ميگرديد»، اين سخن در قلب امام بخاری رحمه الله تاثير نموده و تصميم گرفت تا احاديث صحيح منسوب به پيغمبر خدا (ص) را جمع و تأليف نمايد.

3- خود امام بخاری رحمه الله ميگويد: «شبی پيغمبر خدا (ص) را بخواب ديدم، و گويا در دستم باد زنه ای است که با آن، از پيغمبر خدا (ص) از اذيت حشرات محافظت مينمايم»، و اين خواب را چنين تعبير کردند که: احاديث صحيح و حقيقی پيغمبر خدا (ص) را، از احاديث دروغ و موضوعی محافظت مينمايد، و اين سبب ديگری از اسباب تأليف اين کتاب بود.

مؤلف مختصر صحيح البخاري

وی احمد بن عبداللطيف شرجی زبيدی است، شرجه منطقهً در اطراف مکهً مکرمه بوده و زبيدی رحمه الله در شب جمعه دوازدهم ماه مبارک رمضان سال (811) ه ق در آنجا بدنيا آمده، و سپس به (زبيد) که از توابع يمن است رفته و در آنجا بشهرت علمی رسيده است، وی از علمای مشهور احناف بوده و از مشايخ زيادی کسب علم نموده است، که از آنجمله ميتوان از: نفيس علوي، ابن جزري، ابو الفتح مراغي، و سليمان علوی و ابن الخياط و غيره نام برد، شاگردان زيادی را در علوم مختلفه تدريس و تربيه نموده و بجامعهً اسلامی تقديم نموده است.

وی در علم حديث، فقه و لغت شهرهً وقت خود بوده و مؤلفات سودمندی را از خود بيادگار گذاشته است، که ارزشمندترين آنها: همين مختصر صحيح البخاری است، که نام اصلی آن _طوريکه قبلاٌ يادآور شديم _: (التجريد الصريح لأحاديث الجامع الصحيح) ميباشد، و از تأليفات ديگرش ميتوان از: (طبقات الخواص فی سير أوليا اليمن) و کتاب: (الفوايد) و کتاب (نزهة الأحباب) نام برد.

و بالآخره وی در روز شنبه دهم ربيع الثانی سال (893) ه ق در همان منطقه ای (زبيد) يمن وفات نموده است، رحمه الله رحمة واسعة بمنه و کرمه.

مقدمهً مختصر صحيح البخاري

مؤلف مختصر صحيح البخاري، يعنی امام زبيدی رحمه الله ميگويد:

الحمد لله الباری المصور الخلاق، الوهاب الفتاح الرزاق، المبتدی ً بالنعم قبل الاستحقاق، و صلاته و سلامه علی رسوله الذی بعثه ليتم مکارم الأخلاق، و فضله علی کافة المخلوقين علی الإطلاق، حتی فاق جميع البرايا فی الآفاق، و علی آله الکرام الموصوفين بکثرة الإنفاق، و علی اصحابه و أهل الطاعة و الوفاق، صلاة دايمة مستمرة بالعشی و الإشراق.

اما بعد: بدان که کتاب (جامع صحيح) [يعني: صحيح البخاري] تأليف امام بزرگوار، يگانهً عصر و زمان خويش، ابوعبدالله محمد بن اسماعيل بن ابراهيم بخاری رحمه الله، از ارزشمند ترين و مفيد ترين کتابهای است که در اسلام تأليف گرديده است، ولی با اينهم احاديث مکرر آن در ابواب مختلف پراکنده بوده، و کسيکه بخواهد حديثی از آن احاديث را در باب معينی مطالعه نمايد، مواجه با مشکلات زيادی گرديده و چه بسا که بمقصود خود هم نرسد، و گرچه مقصود خود امام بخاری رحمه الله از اين کار، بيان روايات متعدد در يک حديث ميبياشد، ولی مقصود ما دسترسی باصل حديث است، زيرا ما متيقن هستيم که همهً احاديث اين کتاب صحيح بوده [و خللی در روايات و سند آنها نيست].

امام نووی [رحمه الله] در مقدمهً کتاب خود که در شرح صحيح مسلم نوشته است ميگويد: «و هرچه که امام بخاري[رحمه الله] است، همهً انواع مختلفه را در ابواب متفاوت از يکديگر ذکر مينمايد، و چه بسا که حديث را در بابی ذکر ميکند که انسان فکر ميکند اين حديث مربوط بآن باب نباشد، و ازاينجا است، که پيدا کردن همهً روايات حديث، و اطمينان بهمهً رواياتی که ذکر کرده است، برای طالب آن مشکل ميشود».

و ميگويد: «و من مردمانی از حفاظ متأخرين را ديدم که در چنين مواردی دچار اشتباه شده و وجود بعضی از احاديثی را که بخاری [رحمه الله] روايت کرده است نفی مينمودند، حال آنکه اين احاديث، در (صحيح البخاري) موجود است، منتهی نه در جاييکه انسان فکر ميکند بايد آن حديث در آنجا باشد»، و چون چنين چيزی وجود داشت، خواستم تا احاديث (صحيح البخاري) را بدون تکرار جمع آوری نمايم.