آياتي كه درباره‌ي علي رضي الله عنه نازل شده ‌است

آياتي كه درباره‌ي علي رضي الله عنه  نازل شده ‌است

تألیف: دكترعلي محمد محمد صلابی
 

در زمان رسول خدا  صلي الله عليه و سلم  قرآن نازل می‌شد و به حوادث و مسائلي كه در جامعه‌ی مدینه ‌اتفاق می‌افتاد پاسخ می‌داد و پيامبر  صلي الله عليه و سلم  را می‌کرد که با چه ‌اقوام و گروههايي رابطه برقرار نمايد و با چه كساني قطع رابطه كند و حتّي هشدار می‌داد كه با برخي هيچ رابطه‌اي نداشته باشد و برخي اشتباهات را تذكّر می‌داد و برخي از آياتی كه در مورد علي و صحابه نازل شدند که‌ افتخارات جاویدان را برای ایشان ثبت کرد، از جمله:

1- هَذَانِ خَصْمَانِ اخْتَصَمُوا فِي رَبِّهِمْ فَالَّذِينَ كَفَرُوا قُطِّعَتْ لَهُمْ ثِيَابٌ مِنْ نَارٍ يُصَبُّ مِنْ فَوْقِ رُءُوسِهِمُ الْحَمِيمُ (١٩)يُصْهَرُ بِهِ مَا فِي بُطُونِهِمْ وَالْجُلُودُ (٢٠)وَلَهُمْ مَقَامِعُ مِنْ حَدِيدٍ (٢١)كُلَّمَا أَرَادُوا أَنْ يَخْرُجُوا مِنْهَا مِنْ غَمٍّ أُعِيدُوا فِيهَا وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِيقِ (٢٢)إِنَّ اللَّهَ يُدْخِلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الأنْهَارُ يُحَلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَلُؤْلُؤًا وَلِبَاسُهُمْ فِيهَا حَرِيرٌ (٢٣) (حج/19-23)
اينان كه دو دسته مقابل هم (مردمان، به نام مؤمنان و كافران) مي‌باشند (و در آيه‌هاي متعدّد ذكري از ايشان رفته‌است) درباره (ذات و صفات) خدا به جدال پرداخته‌اند و به كشمكش نشسته‌اند. كساني كه كافرند، (خداوند برايشان آتش دوزخ را تهيّه ديده و انگار آتش آن) جامه‌هائي (است كه به تن آنان چست بوده و) براي آنان از آتش بريده (و دوخته) شده‌ است. (علاوه بر آن) از بالاي سرهايشان (بر آنان) آب بسيار گرم و سوزان ريخته مي‌شود. (اين آب جوشان آن‌چنان در بدنشان نفوذ مي‌كند كه) آنچه در درونشان است بدان گداخته و ذوب مي‌گردد و هم پوستهايشان. تازيانه‌هائي از آهن براي (زدن و سركوبي) ايشان (آماده شده) است. هر زمان كه دوزخيان بخواهند خويشتن را از غم و اندوه عظيم آتش برهانند، بدان برگردانده شوند (و آمرانه بديشان گفته‌ شود:) بچشيد عذاب سوزان را. (اين حال گروه‌اوّل،‌يعني كافران در قيامت است. امّا گروه دوم كه مؤمنانند) خداوند كساني را كه‌ايمان آورده‌اند و كارهاي شايسته ‌انجام داده‌اند، به باغهائي (از بهشت) داخل مي‌گرداند كه در زير (درختان و كاخهاي) آن رودبارها جاري است. آنان با دستبندهائي از طلا و مرواريد زينت مي‌يابند و جامه‌هايشان در آنجا از حرير است.
 بخاري از علي روايت مي‌كند كه می‌فرمود: «من نخستین كسي هستم كه در روز قيامت در برابر خداوند براي خصومت با دشمنان احضار می‌شوم». قيس بن عباده می‌گويد: آيه‌ي: «هَذَانِ خَصْمَانِ اخْتَصَمُوا فِي رَبِّهِمْ». در مورد برخي از صحابه و دشمنانشان مانند: حمزه، علي، ابوعبيده بن حارث، شيبه بن ربيعه، عتبه بن ربيعه و وليد بن عتبه نازل شده‌ است كه در جنگ بدر به نمايندگي از دو گروه مؤمن و كافر رو در روي هم قرار گرفتند (و مبارزه كردند).([1])

2- افرادی که ‌آيه‌ي زير درباره‌ي كساني نازل شده ‌است:
فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ (٦١) (آل عمران/61).
هرگاه بعد از علم و دانشي كه (درباره مسيح) به تو رسيده‌است (باز) با تو به ستيز پرداختند، بديشان بگو: بيائيد ما فرزندان خود را دعوت مي‌كنيم و شما هم فرزندان خود را فرا خوانيد و ما زنان خود را دعوت مي‌كنيم و شما هم زنان خود را فرا خوانيد و ما خود را آماده مي‌سازيم و شما هم خود را آماده سازيد، سپس دست دعا به سوي خدا برمي‌داريم و نفرين خدا را براي دروغگويان تمنّا مي‌نمائيم.
وقتی که هیئت اعزامی ‌از سوی طایفه‌ی نجران نزد پيامبر صلي الله عليه و سلم  در مورد عیسی‎بن‎مریمل با آنها به مجادله پرداخت و فرمود: عيسي بنده‌ی خدا و رسول و كلمه‌ي اوست كه به مادر پاک او (مريم) القاء كرده ‌است و در مورد ادعای آنها مبنی بر اینکه عیسی «خدا یا پسر یا سوّم سه خدا »باشد، آنها را تکذیب کرد و آنها را به اسلام دعوت کرد، امّا آنها نپذيرفتند، بنابراين آنها را به مباهله دعوت كرد.
از عامر بن سعد بن ابي وقاص روايت است که وقتي آيه‌ي: «فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ » نازل شد رسول خد صلي الله عليه و سلم  علي، فاطمه، حسن و حسين را جمع کرد وفرمود: «پروردگارا اينها اهل بيت من هستند».([2])

3- علي  رضي الله عنه  طي مباحثه‌اي گفته بود: جهاد در راه خدا از آباد کردن مسجد الحرام فضيلت بيشتري دارد، به همين مناسبت آيه نازل شد و نظريه علي را تأييد كرد.
در روايت صحيح آمده: مردي گفت: من برایم مهم نیست كه پس از مسلمان شدنم هيچ عملي انجام ندهم جز اين كه مسجد الحرام را تعمير و آباد كنم. علي گفت: فضيلت جهاد در راه خدا از همه‌انچه تو می‌گويي بيشتر و برتر است، عمر بن خطاب كه ‌آنجا حضور داشت گفت: در كنار منبر پيامبر سر و صدا نكنيد.قتی که نماز كه تمام شد در اين باره‌ از پيامبر سؤال می‌كنيم، لذا آيه‌ي زير نازل شد:
أَجَعَلْتُمْ سِقَايَةَ الْحَاجِّ وَعِمَارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ كَمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَجَاهَدَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ لا يَسْتَوُونَ عِنْدَ اللَّهِ وَاللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ (١٩)الَّذِينَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ (٢٠)يُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَرِضْوَانٍ وَجَنَّاتٍ لَهُمْ فِيهَا نَعِيمٌ مُقِيمٌ (٢١)خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ (٢٢) (توبه/19-22)
آيا (رتبه سقايت و) آب دادن به حاجيان و تعميركردن مسجدالحرام را همسان (مقام آن) كسي مي‌شماريد كه به خدا و روز رستاخيز ايمان آورده‌ است و در راه خدا جهاد كرده ‌است (و به جان و مال كوشيده‌است‌؟ هرگز منزلت آنان‌يكسان نيست و) در نزد خدا برابر نمي‌باشند و خداوند مردماني را كه (به خويشتن به وسيله كفرورزيدن و به ديگران به وسيله‌اذيّت و آزار آنان) ستم مي‌كنند (به راه خير و صلاح دنيوي و نعمت و سعادت اخروي) رهنمود نمي‌سازد.
كساني كه ‌ايمان آورده‌اند و به مهاجرت پرداخته‌اند و در راه خدا با جان و مال (كوشيده‌اند و) جهاد نموده‌اند، داراي منزلت والاتر و بزرگتري در پيشگاه خدايند و آنان رستگاران و به مقصودرسندگان (و سعادتمندان دنيا و آخرت) مي‌باشند.
پروردگارشان آنان را به رحمت خود و خوشنودي (از ايشان كه بزرگترين نعمت است) و بهشتي مژده مي‌دهد كه در آن نعمتهاي جاودانه دارند.
همواره در بهشت ماندگار مي‌مانند (و غرق در لذائذ و نعمتهاي آن خواهند بود). بيگمان در پيشگاه خدا پاداش بزرگي (و فراواني براي فرمانبرداران امر او) موجود است.
خداوند متعال در بیان این آيات فرمود كه ‌ايمان و جهاد در راه خدا از آباداني مسجدالحرام، عمره، طواف و پذيرايي و نیکی با حاجيان بيشتر فضيلت دارد.

4- خير خواهي و دلسوزي علي  رضي الله عنه  نسبت به امّت محمّد  صلي الله عليه و سلم :
از علي روايت است وقتي آيه‌ي:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَاجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَةً ذَلِكَ خَيْرٌ لَكُمْ وَأَطْهَرُ فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ (١٢)أَأَشْفَقْتُمْ أَنْ تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَاتٍ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَتَابَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ (١٣) (مجادله/13-12)
اي مؤمنان ! هرگاه خواستيد با پيغمبر نجوا و رازگوئي كنيد، پيش از نجواي خود، صدقه‌اي بدهيد. اين كار براي شما بهتر و پاكيزه‌تر (براي زدودن حب مال از دلها) است. اگر هم چيزي را نيافتيد (كه با آن صدقه را انجام دهيد) خداوند آمرزگار و مهربان است. آيا مي‌ترسيد كه پيشاپيش نجواي خود صدقه‌هائي را بدهيد (و مخارجي براي خود توليد كنيد ؟ !). حال كه چنين كاري را نكرده‌ايد و خداوند هم شما را بخشيده‌است (و اين رنج را از دوش شما برداشته‌است و اجازه داده ‌است بدون دادن صدقه با پيغمبر به نجوا بپردازيد) پس نماز را چنانكه بايد بخوانيد و زكات مال بدر كنيد و از خدا و پيغمبرش فرمانبرداري نمائيد. ايزد آگاه‌از همه كارهائي است كه مي‌كنيد.
وقتی این آیه نازل شد، پيامبر  صلي الله عليه و سلم  به من فرمود: به مسلمانان دستور بده صدقه بدهند، گفتم: چطور؟ فرمود:‌ يك دينار، گفتم: نمی‌توانند، فرمود: نيم دينار. گفتم: نمی‌توانند، فرمود: پس چقدر بدهند خوب است؟ گفتم: به اندازه‌ي وزن ‌يك جو طلا. فرمود: علي تو بسيار زاهد و پارسايي.
علي گويد: سپس آيه‌ي: « أَأَشْفَقْتُمْ أَنْ تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَاتٍ...» نازل شد.
راوي می‌گويد: علي می‌گفت: خداوند به خاطر من بر اين امّت آسان گرفت و تخفيف داد([3]).

---------------------------------------------------

پاورقي:
[1] - بخاري ش /3965.
[2] - مسلم (425/1871/4) و (171/1).
[3] - ترمذي ش /3267 و میگويد:« حسن، غريب». آلباني در ضعيف موارد الضمآن ص 127-128 اين روايت را ضعيف دانسته‌است.