سادگی در لباس خلفای راشدین

 

مترجم: ابو عبدالفتاح عبدالله ريگی

گاهی چنين بود که دو تکه لباس براي پوشيدن ميسر نمي شد .
يک بار فاروق اعظم رضی الله عنه براي اقامه نماز جمعه تأخير داشتند بعد از جست و جوي مردم از ايشان جوابشان اين بود که :انَّمَا حَبَسَنِي غَسلُ ثَوبِي هذا و لم يکُن ثَوبٌ غَيرُهُ . يعني شستن اين لباس که آن را پوشيده ام باعث تأخير شده است چرا که به جز اين لباس لباس ديگري نداشتم .(سيرت عمر ص 20) حافظ ابن کثير مي نويسد که يک بار فاروق اعظم رضی الله عنه براي نماز جمعه دير تشريف آوردند و وقتي آمدند لباس نو و جديد پوشيده بودند و با اين لباسهاي نو بر بالاي منبر تشريف بردند. حضرت سلمان رضی الله عنه فرمودند شما به تمامي مردم فقط يک تکه لباس تحويل داديد حالا شما از کجا دو لباس نو و جديد آورده ايد ؟ فرمودند : من فقط يک لباس جديد داشتم که در مقابل ديگر مسلمانان به من رسيده بود ولي در رابطه با اين لباس ديگر رو به طرف عبدالله ( پسرشان ) کرده پرسيدند اين لباس دومي که من پوشيده ام آيا سهم شما نيست ؟ پسرشان عبدالله فرمودند : الّلهُمَّ نعم . به خدا قسم اين لباس سهم من است .از اين رفتار معلوم می شود که فاروق اعظم رضی الله عنه حتی در دوران خلافتشان نيز صاحب دو لباس نبوده اند .ابو عثمان نقل می کنند که من فاروق اعظم رضی الله عنه را در حالتي ديدم که لباس ايشان 12 وصله زده شده بود که بعضی از وصله ها رنگهای مختلف داشتند و بعضی از چرم بودند .(البدايه و النهايه ج 7 ص 132 اشهر المشاهير الاسلام ج 1 ص 427 - سيرت عمر ص 120 - طبقات کبری للشعرانی ج 1 ص 16 مروج الزهب ج 2 ص 213 و احيا العلوم ج 4 ص 228) حضرت حسن می فرمايند که من يک بار در دوران خلافت فاروق اعظم رضی الله عنه ايشان را در حال خطبه ديدم که لباسی را که به تن شان بود دوازده وصله و پيوند داشت .(منتخب کنزا لعمال ج 4 ص 405 و سيرت عمر ص 120 و تاريخ الخلفاء ص 68)
حضرت عمر رضی الله عنه سه وصله زده شده بود که نزديک يکديگر بودند و جمعاً لباس ايشان 14 پيوند داشت .(تهذيب الاسماء ج2 ص6 منتخب کنز العمال ج 4 ص 403 سيرت عمر ص 120 موطا امام مالک مع مستوي ج 2 ص 164 و موطا امام محمد چاپ کراچي ص 425) يک بار به اميرالمؤمنين فاروق اعظم رضی الله عنه اطلاع دادند که بر روي سفره يزيد بن ابي سفيان غذاهاي مختلفي گذاشته می شود . لذا ايشان به غلامی که نامش يرقاء بود فرمودند که به هنگام پهن کردن سفره يزيد به من اطلاع دهيد هنگامی که حضرت عمر رضی الله عنه را مطلع کردم به منزل ايشان تشريف بردند و بعد از عرض سلام داخل خانه شدند و آنها فاروق اعظم رضی الله عنه را نيز به ميل غذا با خودشان شريک نمودند بعد از فارغ شدن از گوشت و نان , گوشت کباب شده آوردند همين که يزيد می خواست کباب بخورد , فاروق اعظم رضی الله عنه دست او را گرفت و فرمودند : بعد از صرف يک نمونه غذا , ميل غذاهای مختلف ديگر بارنگ های متعدد خلاف سنت نبوی صل الله عليه وسلم است .(کتاب الاعتصام , ج 1 ص 428 منتخب کنز العمال ج 4 ص 402 و احياء العلوم ج 3 ص 90)

حضرت علی رضی الله عنه کارمند خويش عثمان ابن حنيف رضی الله عنه را از استعمال غذاهای متنوع منع فرمودند و عرض کردند که شما حالت غريبان را بنگريد که از يک نوع غذا هم محروم اند .( نهج البلاغه ج 3 ص 78)
هرمزان ( يکی از بزرگان خاندان شاهی کسری بود ) وقتی وی را دستگير کردند , با معيت و فدی او را به مدينه فرستادند و از اين وفد را حضرت انس رضی الله عنه و احنف بن قيس رضی الله عنه همراهی می کردند وقتی که به مدينه نزديک شدند , وفد وگروه به او گفتند که لباس وتاج شاهی و غيره را بپوشيد تا اهل مدينه از تو عبرت بگيرند هنگام ورود به شهر مدينه به همراه هرمزان به مسجد نبوی , به همراه هرمزان رفتند بعد از داخل شدن در مسجدنبوی , حضرت فاروق اعظم رضی الله عنه در آنجا خوابيده بودند . هرمزان پرسيد فاروق اعظم رضی الله عنه کجاست ؟ وفد به وی گفتند اين که خوابيده فاروق اعظم رضی الله عنه هستند . هرمزان از حالت زندگی شان پرسيد و بعد گفت : نگهبان و دربانش کجايند ؟ چون که او هيچ پادشاه و اميری را بدون دربان و نگهبان تصور نمی کرد . آنهايي که در آنجا حضور داشتند گفتند ايشان در ميان مردم زندگی می کنند و برای خودشان نگهبان نمی گذارند. در اين هنگام فاروق اعظم از خواب بيدار شدند و فرمودند : اين هرمزان است و فاروق اعظم رضی الله عنه از او سؤالاتی پرسيدند او گفت جواب می دهم اما اول به من آب بدهيد و اين طور نباشد که قبل ازنوشيدن آب مرا بکشيد . فاروق اعظم رضی الله عنه فرمودند (( جاي ترسي نيست . )) هنگامي که پياله آب را ديد , گفت : اگر بميرم , در چنين پياله اي آب نمي نوشم . بعد در پياله ديگري به از آب دادند . گفت بعد از نوشيدن آب مرا نکشيد و اين را مي گفت چونکه چندين بار عهد شکني کرده بود که باز هم فارق اعظم رضی الله عنه فرمودند تا وقتي که آب ننوشيده اي خطري تو را تهديد نمي کند . او گفت من آب نمي نوشم که با اين ماجرا حضرت فاروق اعظم رضی الله عنه جانش را بخشيد و وي مشرف به اسلام شد . ( اشهر مشاهير الاسلام , ج 1 ص 229) از اين واقعه ساده زيستن فاروق اعظم رضی الله عنه نمايان است که چه زندگي ساده و بدور از تکليفي داشتند و خورد و نوش حضرت در ظروف معمولي بود که پادشاهان وقت حتي حاضر نبودند به آن ظروف دست بزنند .
مرحوم حالي زندگي ساده خلفاء را به اين صورت بيان فرمودند :
نه کهانو مين تهي ان تکلف کلفت نه پوشش سي مقصود تهي زيب و زينت اميدوار لشکر کي تهي ايک صورت فقير غني سب کي تهي ايک حالت
مگا يا تها مالي نه ايک باغ ايسا نه تها جس ميت چهوتا برا کوئي پودا
در غذاها هيچ نوع تکلفي نداشتند نه در پوشاک هدف زيّ و زينت را داشتند .هنگام به صف ايستادن لشکر اميد لشکريان همه به يک نوع بود وحالت فقير و غني با هم برابر بود .همانند اين مي شود که باغبان باغي درست کرده است که در آن گل کوچک بزرگي نبود . حضرت فاروق اعظم رضی الله عنه با خرجي معمولي سفر حج کردند چنانچه براي اياب و ذهاب مکه مکرمه و مدينه منوره فقط16 دينار خرج فرمودند باز هم وجدانشان ناارحت بود که در اين سفر خيلي خرج فرموده اند .(مروج الذهب ج 2 ص 243) حضرت عثمان غنی رضی الله عنه نيز در خوراک وپوشاک ساده پسند بودند مستدرک حاکم روايت می کند که در روز جمعه حضرت عثمان غنی رضی الله عنه را در حالتی ديدند که لباسی کلفت پوشيده اند که قيمتش از پنج درهم بيشترنبود .( مستدرک حاکم ج 3 ص 96)
علامه شعرانی می نويسد لباس عدنی را که حضرت عثمان غنی رضی الله عنه می پوشيدند قيمتش از چهار تا پنج درهم بيشتر نبود و اين طرز ساده زيستی در دوران خلافت ايشان بود و به همين حالت غذايشان هم بسيار ساده بود برای مردم بهترين غذارا تهيه می نمودند و خودشان هر روز به خانه تشريف می بردند و نان را با روغن زيتون ميل می فرمودند .(طبقات کبری للشعرانی ج 1 ص 17 و منتخب کنز العمال ج 5 ص 12) ساده زيستی حضرت علی حيدر رضی الله عنه مشهور است واقعه ای را علامه ابو عبيد قاسم بن سلام نقل می فرمايند که در موسم سرما چادری قديمی وکهنه را به خودشان پيچيده بودند و از شدت سرما به خود می لرزيدند شخصی معترض شد که چرا بايد اين حالت باشد ؟ فرمودند : من فقط همين چادر را در خانه دارم و چادر ديگری در خا نه ندارم . ( کتاب الاموال ص 270) علامه شعرانی می فرمايد : شخصی از حضرت علی رضی الله عنه پرسيدند چرا در سرما به خود می لرزيد و گفت : چرا چادری از بيت المال بر نمی داريد که ايشان فرمودند : برای آسايش و رفاه خودم نمی توانم از بيت المال مسلمين چيزی کم کنم(طبقات کبری للشعرانی ج 1 ص 18) علامه ابن عبد البر می نويسند که عبدالله ابن ابی هذيل رضی الله عنه فرمودند که من حضرت علی حيدر رضی الله عنه را ديدم که لباسی کلفت پوشيده اند از بس که کهنه بود تنگ و کوچک شده بود که اگر آستين آنرا می کشيدند تا ناخن ها می رسيد و اگر ولش می فرمود تا نصف بازو بالا می رفت .(استيعاب ج 2 ص 425 و منتخب کنز العمال ج 5 ص 57) در باره حالات زندگی حضرت علی حيدر رضی الله عنه نوشته اند که روزی ايشان بر بالای منبر تشريف برده بودند و می فرمود چه کسی اين شمشير را از من می خرد که من بوسيله آن پولی که از فروشش بدستم می آيد برای خودم لباس بخرم و می فرمودند : (( اگر من به اندازه خريد شلوار پول داشتم شمشير محبوبم را نمی فروختم اين واقعه در زمان خلافتشان بود.(استيعاب ج 2 ص 465 و احياء العلوم ج 2 ص 122) حضرت عمرو بن قيس می فرمايد که من لباسهای علی حيدر رضی الله عنه را ديدم که وصله های متعددی زده بود شخصی حکمت ايت طرز لباس پوشيدن را پرسيد که امير المؤمنين حضرت علی حيدر رضی الله عنه فرمودند با پوشيدن اين نوع لباس انسان در مقابل خداوند اظهار عجز و ناتوانی می کند و از دل رياء و تکبر مي رود.(منتخب کنز العمال ج 5 ص 575) حضرت علی حيدر رضی الله عنه هميشه لباس معمولی می پوشيدند. علامه شعرانی می فرمايد : يعنی از لباسها , لباس ساده و معمولی ايشان را پسند بود و از غذاها غذای معمولی را می پسنديدند .(مروج الذهب ج2 ص 433 و مستطرف ج 1 ص 127) قيمت لباس حضرت علی از ( پنج روپيه و دوازده آنه ) بيشتر نبود و به حساب امروزی 65 بود .(تهذيب الاسماء ج 1 ص 346 و احياء العلوم ج 3 ص 33) هنگامی که حضرت علی رضی الله عنه به کوفه تشريف بردند با وجود آنکه در عراق غذاهای متنوعی بود اما ايشان از انواع غذاهای انجا ميل نمی فرمودند باری خدمت ايشان فالوده تقديم کردند فرمودند خوش رنگ و خوش بو و خوش ذائقه است ولی من ناپسند می دانم که نفسم را با اين خوردنی عادت دهم چون که تا هم اکنون عادت به خوردن چنين خوردنی ها نداشته ام خلاصه اين که از خوردن آن صرف نظر فرمودند .(منتخب کنز العمال , ج 5 ص 58 و احياء العلوم ج 2 ص 137) در واقعه ای ديگر حضرت علی حيدر رضی الله عنه شخصی که نامش عاصم بود خشمگين شدند و فرمودند : (( چرا تو لباسهای کلفت و ساده می پوشی و خوردن غذاهای لذيذ را ترک کرده ای و زندگی سختی را اختيار نموده ای ؟ )) عاصم جواب داد که شما چرا در خوردن و پوشيدن اينقدر سختی را اختيار نموده ای حضرت علی حيدر رضی الله عنه فرمودند حال من با تو فرق دارد چرا که خداوند بر امراء و خلفاء فرض کرده که همانند غريبان زندگی کنند و زندگی راحت و مرفه و عيش و عشرت را ترک کنند و خود را از مردم برتر ندانند .(کتاب الاعتصام للشاطبی ج 2 ص88) امير المؤمنين حضرت عمر بن عبدالعزيز رضی الله عنه در عالم عجيبی زندگی را سپری می کردند و زمانی که بر مسند خلامت نشستند به هيچ عنوان از فرشها و قاليهای شاهانه و صندلی های شاهانه استفاده نفرمودند بلکه برای نشستن , گونی يا حصير بر روی زمين پهن می کردند.(طبقات ابن سعد ج 5 ص 251)
از سوار شدن بر مرکب شاهی امتناع می ورزيدند و می گفتند: قاطر من را بياوريد و فرمودند که کليه اسبهای قيمتی را بفروشيد و پول به دست آورده از فروششان را به بيت المال تحويل دهيد در واقعه ای ديگر اينکه حضرت عمر بن عبد العزيز رضی الله عنه بيمار شدند تا چند ين روز فقط يک لباس را پوشيده بودند که چرکين شده بود اطرافيان به همسر ايشان ( فاطمه ) گفتند که امروز امير المؤمنين به هوش آمده لباسشان را عوض کنيد و وقت ملاقات را هم تنظيم کنيد ايشان سکوت کرده بود و اطرافيان دوباره تکرار کردند و همسرشان در جواب گفتند : به خدا که لباس ديگری به جز اين لباس ندارند(طبقات ابن سعد ج 5 ص 297 سيرت عمر بن عبد العزيز ص 48 البدايه و النهايه ص 214) علامه شعرانی رضی الله عنه درطبقات خويش نوشته اند : در آمد عمر بن عبد العزيز رضی الله عنه قبل از خلافت هزار اشرفی در طول سال بود اما بعد از پذيرفتن خلافت آنها را ميان مساکين و فقراء تقسيم فرمود به طوری که غير يک پيراهن چيز ديگری بافی نماند تا وقت چرکين شدن به تنشان بود و هر گاه چرکين می شد آن را از تن می کشيد و می شست و تا هنگامی که لباسشان خشک می شد در خانه می ماند چون لباس ديگری برای پوشيدن نداشتند که از خانه بيرون بروند و قيمت اين لباس هم چهار درهم ( يک روپيه ) که به حساب امروز 13 تومان است .(البدايه و النهايه ج 9 ص 202 و مراه الجنان ج 1 ص 210 )
ميمون ابن مهران می فرمايند تا شش ماه من نزد عمر بن عبد العزيز رضی الله عنه بودم که ايشان برای پوشش فقط يک چادر داشتند خودشان آن چادر را از يک جمعه تا جمعه ديگر می پوشيدند.(تذهيب الاسماء ج 2 ص 23)حال آنکه اگر حالت قبل از خلافت عمر بن عبد العزيز رضی الله عنه را بنگريم در خواهيم يافت که قبلاً چه ذوق و شوقی برای استعمال عطر داشتند چونکه شاهزاده و بزرگزاده بودند و هرگاه بوی خوشی به مشام اطرافيان می رسيد می فهيدند که عمر بن عبدالعزيز رضی الله عنه از اينجا گذر فرموده اند در ضمن هزار دينار حقوق از طرف امير عبد المالک به ايشان می رسيد.(سيرت عمر بن عبدالعزيز به تاليف عبدالله بن عبدالحکيم ص 21).