عبدالله بن سبأ بين وهم و حقيقت[1]

عبدالله بن سبأ بين وهم و حقيقت[1]

نويسندگان و مورّخان در شخصيّت و شهر و قبيلهء عبدالله بن سبأ اختلاف كرده‌اند. بعضي‌ها او را به قبيلهء «حمير»[2] نسبت داده‌اند. ابن حزم مي‌گويد: «گروه دوّم فرقهء غُلا

انتشار پیام

ت-افراطيون- كساني هستند كه به الوهيّت و خدايي غير خدا معتقدند كه اوّلين گروه آنها پيروان عبدالله‌بن سبا حميري مي‌باشند».[3]

امّآ بلاذري و أشعري قمي ابن سبأ را به قبيلهء «همدان» نسبت مي‌دهند و بلاذري[4] او را «عبدالله بن وهب همداني» و أشعري قمي[5] او را «عبدالله بن وهب راسبي همداني» مي‌نامند و مي‌گويد كه فرقهء سبأيّه پيروان عبدالله بن وهب راسبي همداني مي‌باشند.

و عبدالقاهر بغدادي مي‌گويد كه ابن سبأ از اهل «حيره» بوده و از يهوديان حيره كه تظاهر به اسلام مي‌كرده‌است.[6]

ابن كثير مي‌گويد كه اصل ابن سبأ از روم بوده و تظاهر به اسلام مي‌نموده و بدعت‌هاي قولي و فعلي زشتي ايجاد نموده‌است.[7]

امّا طبري و ابن عساكر مي‌گويند كه ابن سبأ از يهوديان يمن و از اهل صنعاء مي‌باشد.[8]

بعد از تأمّل در آراء مورّخان به اين نتيجه مي‌شود رسيد كه ابن سبأ از اهالي يمن بوده و رأي اكثر محقّقان و اهل علم بر اين است و اگر در گفته‌هاي سابق دقّت كنيم مي‌بينيم كه در آنها تعارض حقيقي وجود ندارد، زيرا «حمير» و «همدان» دو قبيله در يمن بوده‌اند، و در اصل ابن سبأ كه يمني است جز بغدادي و ابن كثير اختلاف نكرده‌اند. ظاهراً براي بغدادي امر مشتبه گشته و پنداشته‌است كه ابن سبا و ابن السّوداء دو شخصيّت متفاوت بوده‌اند[9]، اما هيچكدام از مورّخين با ابن كثير در اينمورد موافقت نداشته‌اند، اگر چه به طور قطع نمي‌توان گفت كه ابن سبأ از چه قبيله‌اي بوده‌است.

در مورد پدر ابن سبأ نيز مورّخان اختلاف كرده‌اند، بعضي‌ها مثل جاحظ، ابن سبا را از طرف پدر به «حرب» نسبت مي‌دهند[10] و اكثر علما او را از طرف پدر به «سبأ» نسبت داده و مي‌گويند: «عبدالله ابن سبأ». و از جملهء اين دانشمندان ابن قتيبه[11] و طبري[12]و ابوالحسن أشعري[13] و شهرستاني[14] و شيخ الاسلام ابن تيميّه[15] و از شيعيان النّاشيء الاكبر[16] و أشعري قمي[17] و نوبختي مي‌باشند.

امّآ نسبت مادري ابن سبأ از حبشيّه[18] مي‌باشد و لهذا به او ابن السّوداء نيز مي‌گويند، همچنانكه جاحظ[19] و طبري و ذهبي[20]و مقريزي[21] بر اين قول رفته‌اند.

البتّه نسبت مادري نامبرده براي بعضي از محقّقان ايجاد اشكال نموده و پنداشته‌اند كه ابن سبأ غير از ابن سوداء مي‌باشد، همچنانكه براي اسفرايني اين شبهه رخ داده‌است.[22]

 

---

[1] ^{منبع اصلي مطالب اين فصل دو كتاب مي‌باشد: 1- بذل المجهود في اثبات مشابههء الرّافضهء لليهود، تأليف شيخ عبدالله الجميلي ص 98 و مابعد آن و 2- عبدالله بن سبأ و امامهء عليّ بن أبي طالب تأليف علي عبدالرّحمن السّلمان ص 30 و مابعد آن (البتّه اين كتاب معلوماتش را در اين مورد تقريباً به طور كامل از كتاب اوّل گرفته‌است).}

[2] ^{قبيله‌اي هستند كه به حمير بن سبأ … نسبت داده مي‌شوند: معجم البلدان 2/306.}

[3] ^{الفصل في الملل و الاهواء و النّحل 5/46.}

[4] ^{أنساب الاشراف 5/240.}

[5] ^{المقالات و الفرق ص 20.}

[6] ^{الفرق بين الفرق.}

[7] ^{البدايهء و النّهايهء 7/190.}

[8] ^{تاريخ الطّبري 4/340 و ابن عساكر تاريخ مدينهء دمشق ص 165.}

[9] ^{بذل المجهود، 1/99.}

[10] ^{البيان و التّبيين 3/81.}

[11] ^{المعارف ص 622.}

[12] ^{تاريخ طبري 4/340.}

[13] ^{مقالات الاسلاميّين 1/86.}

[14] ^{الملل و النّحل 1/174.}

[15] ^{مجموع الفتاوي 28/483.}

[16] ^{اصول النّحل، نقل از عبدالرّحمن بدري: مذاهب الاسلاميّين 2/43.}

[17] ^{المقالات و الفرق ص 20.}

[18] ^{المحبر: حبيب البغدادي ص 308.}

[19] ^{البيان و التّبيين 3/81.}

[20] ^{ذهبي: تاريخ الاسلام 2/122.}

[21] ^{خطط المقريزي: 2/356.}

[22] ^{التّبصير في الدّين ص 124.}