اسلام آنلاین: شجره مباركه ( زيتون)

شجره مباركه ( زيتون)

بقلم: داکتر نظمي خليل أبو العطا موسى

أستاذ علوم النبات في جامعة عين شمس

ومدير مركز ابن النفيس للخدمات الفنية في البحرين

درخت زيتون به عنوان شجره مبارکه در قران کريم هفت بار ذکر شده است, ونبی پاک صلی الله عله وسلم در باره زيتون فرمودند:" روغن زيتون را بخوريد و بدن را با آن چرب كنيد ." و اين بحث را با آیات مبارکه و احاديثی از پيامبراكرم صلی الله عله وسلم , مزين می کنيم., ودر اخير اقوال دانشمندان را ذکر کرده از پيشرفت دانش معلومات زيادی برايتان بيان خواهيم کرد.واين درخت مصدر طرقی اقتصاد بسيار از کشورها شده است .

اولا : زيتون در قرآن کريم: خداى متعال مى فرمايد: (وَهُوَ الَّذِيَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَأَخْرَجْنَا بِهِ نَبَاتَ كُلِّ شَيْءٍ فَأَخْرَجْنَا مِنْهُ خَضِرًا نُّخْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُّتَرَاكِبًا وَمِنَ النَّخْلِ مِن طَلْعِهَا قِنْوَانٌ دَانِيَةٌ وَجَنَّاتٍ مِّنْ أَعْنَابٍ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُشْتَبِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ انظُرُواْ إِلِى ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَيَنْعِهِ إِنَّ فِي ذَلِكُمْ)[1]. واو کسی است که آسمان آب فرو ميفرستد, وما به وسيلۀ آن آب, همۀ رستنيها را ميرويانيم واز رستنيها سبزينه بيرون ميآوريم, واز آن سبزينه, دانه های تنگاتنگ يکديگر, واز شگوفه های درخت خرما خوشه های آويزان نزديک بهم ودر دسترس, باغهای انگور وزيتون وانار پديد ميسازيم که همگون ويا غير همگونند. بنگريد به ميوۀ نارس ورسيدۀ يکايک آنها, آنگاه که ميوه دادند. بيگمان در اين نشانه ها ودلايل است برای کسانی که ايمان ميآورند." ( سوره انعام آيه 99)

خداى متعال مى فرمايد : (وَهُوَ الَّذِي أَنشَأَ جَنَّاتٍ مَّعْرُوشَاتٍ وَغَيْرَ مَعْرُوشَاتٍ وَالنَّخْلَ وَالزَّرْعَ مُخْتَلِفًا أُكُلُهُ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُتَشَابِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ كُلُواْ مِن ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَآتُواْ حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُسْرِفِين)[2].او كسیاست كه باغهاى معروش ( باغهايى كه درختانش روى داربست‏ها قرار دارد)، و باغهاى غيرمعروش ( باغهايى كه نياز به داربست ندارد) را آفريد; همچنين نخل و انواع زراعت را، كه از نظر ميوه و طعم با هم متفاوتند; و (نيز) درخت زيتون و انار را، كه از جهتى با هم شبيه، و از جهتى تفاوت دارند; (برگ و ساختمان ظاهريشان شبيه يكديگر است، در حالى كه طعم ميوه آنها متفاوت مى‏باشد.) از ميوه آن، به هنگامى كه به ثمر مى‏نشيند، بخوريد! و حق آن را به هنگام درو، بپردازيد! و اسراف نكنيد، كه خداونداسراف کننده گان را دوست نمی دارد! (سوره انعام أيه 141 ) خداوند مي فرمايد : (اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِن شَجَرَةٍ مُّبَارَكَةٍ زَيْتُونِةٍ لَّا شَرْقِيَّةٍ وَلَا غَرْبِيَّةٍ يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِيءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُّورٌ عَلَى نُورٍ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَن يَشَاء وَيَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ)[3] خدا روشنگر آسمانها وزمين است نور خدا, به چاچراغی ميماند که در آن چراغی باشد وآن چراغ در حبابی قرار گيرد, حباب در خشانی که انگار ستارۀ فروزان است, واين چراغ افروخته شود از درخت پر برکت زيتونی که نه شرقی ونه غربی است انگار روغن آن بدونتماس با آتش دارد شعله ور ميشود, نوری است بر فراز نوری! خدا هر که را بخواهد به نور خود رهنمود ميکند . خداوند برای مردمان مثلها ميزند, وخداوند آگاه از هر چيزی است. (سوره نور آيه 35)

شرح كلمات:

ينعه : رسيده

كمشكاة : چراغ دان, قنديل, چلچراغ.

كوكب دري: فروزان چون درٌ.

لا شرقية ولا غربية : اين درخت نه در قسمت شرقی باغ است که خورشيد بروی او افتد ونه در قسمت غربی.در سلول گياهی کيسه های غشائی هست که در آن موادی درست می شود که کلروفـيل نامـيـده می شود. کلروفـيل به معنی «ماده سبز گياهی و سبزينه» است که معادل آن در عربی «خـَضِـر» است (يعنی همان چيزيکه در آيه مطرح شده است). اين ماده سبز (خضر) انرژی نوری خورشيد را جذب می کند ( Long day plnts)و به انرژی شيمائی تـبـديـل می کند. ريشه های گياه آب و مواد معدنی را از خـاک می مکـنـد کـه بـطـرف بـرگـها رسـانـده می شـوند و بـرگـهـا نيز از هوا دی اکسيد می گيرند، بعد خَـضِر (يعـنی کـلـروفـيلها)، مواد غـذائی مورد نياز درخت را توليد می کنند که به سراسر آن صادر می شـود و بدنه درخت و مــيــوه و ثــمــر آن را درست می کـند.درخت زيتون تک درختی است در سرزمين باز وبلندی که از هر سو آفتاب بدان ميتابد. خداوند پاک می فرمايد: (وَالتِّينِ وَالزَّيْتُونِ {1} وَطُورِ سِينِينَ {2} وَهَذَا الْبَلَدِ الْأَمِينِ)[4]. قسم به تين و زيتون.و سوگند به طورسينين. و سوگند به اين شهر امن و امان. مراد به تین وزيتون اصلی نبات مقصود نمی باشد , بلکه منبت آنها مقصود است .ونيز خداوند پاک می فرمايد: (يُنبِتُ لَكُم بِهِ الزَّرْعَ وَالزَّيْتُونَ وَالنَّخِيلَ وَالأَعْنَابَ وَمِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُون)[5].خداوند بوسيله آن زراعت وزيتون وخرما وانگور وهمه ميوه ها را برای شما ميروياند, بيگمان در اين نشانه روشنی استبرای کسانی که بينديشند. ونيز خدای متعال می فرمايد: (ثُمَّ شَقَقْنَا الْأَرْضَ شَقًّا {26} فَأَنبَتْنَا فِيهَا حَبًّا {27} وَعِنَبًا وَقَضْبًا {28} وَزَيْتُونًا وَنَخْلًا {29} وَحَدَائِقَ غُلْبًا {30} وَفَاكِهَةً وَأَبًّا {31} مَّتَاعًا لَّكُمْ وَلِأَنْعَامِكُمْ)[6] سپس زمين را می شگافيم واز هم باز ميکنيم, در آن دانه ها را می رويانيم ورَز ها وگياهان خوردنی را, ودرختان زيتون وخرما را , وباغهای پر درخت وانبوه را, وميوه وچراگاه را برای استفاده وبهره مندی شما وچهارپايان شما. (سوره عبس آيه 26 – 32)

خداوند پاک می فرمايد :(وشجرة تخرج من طور سيناء..): و درختي كه از طور سينا مي رويد و از آن روغن و غذايي براي خورندگان فراهم مي گردد. ( سوره مومنون آيه 20)

شرح الکلمات:

شجرة : درخت زيتون

تنبت بالدهن: توليد روغني ونان خورشي ميکند

صبغ للآكلين:نان خورشی

مراد همان روغن است .

معنای علمی:

بعد از اين که تمام آيه های قران کريم را ذکر نموديم , می به سراغ بحث علمی بيبينم که دانشمندان در اي باره چه می گويند. ااکثری دانشمندان می گويند که روغن زيتون سرشار از انواع ويتامين ها است و داراي فسفر و گوگرد و كلسيم و آهن و پتاسيم و منگنز است داروهايي كه از روغن زيتون و سير تهيه مي شوند براي انواع دردهاي رماتيسمي مفيد است. سنگهاي كيسه صفرا به وسيله خوردن روغن زيتون از بين مي روند. همه گياهان ماده سبز درست می کنند که آن بنوبه خود دانه و ثمر درست می کـند: نخل، انگور، زيتون و انار ترکيبات مشترک زيادی دارند ولی همانند نمائی نمی کنند: ثمر نخل و انگور و انار و زيتون ضمن اينکه هـمانـنـد نـمـائی نمی کـنـنـد تـرکـيـبـات مـشـتـرک زيادی دارند. از جـمـلـه: هـمـه آنها روغن، آب، پروتئين، مـواد معدنی و مواد قـندی دارند

ـ درخت زيتون:شجره مباركه است .

ـ درخت زيتون:توليد روغني ونان خورشي ميکند.

زيتون در سنت نبوی صلی الله عليه وسلم :

در حديثي ازابی اسيد مي خوانيم:" روغن زيتون را بخوريد و بدن را با آن چرب كنيد كه از درخت مباركي است."ااين حديث را ترمذی واحمد وامام حاکم روايت کرده است) زيتون در اين حديث مراد از روغن آن است ,شجره مباركه ‘درخت زيتون را می گويند. حضرت عايشه می گويد نبی صلی الله عليه وسلم وقتی که ميخواست احرام برای حج بيپوشد, غسل ميکرد , وسر مبارک را بخطمی وصابونک غسل می داد, وسرش را چرب می کرد".

ابن عباس رضي الله عنه می فرمايد: روغن زيتون مانند كره و روغن ذرت يك چربي است.اين روغن يكي از دو روغني است كه از ميوه‌ استخراج مي‌‌گردد و بدون عمليات اضاٿي قابل مصرٿ مي باشد وروغن زيتون را در چرب کردن ودباغت دادن وهم چون مواد سوخت نيز استفاده می شود , وهيچ چيز در آن بی فايد نمی باشد.

ابن سينا می گويد: زيتون درخت بزرگ می باشد, که در بعضی کشورهای حوض متوسط می رويد واز آن روغن استخراج می کنند... داکتر صبری در کتاب خويش( غذا ودواء) می گويد: زیتون در سابق کشت می شد ومردمان قديم از زيتون استفادۀ زيادی می کردند. داکتر حسان شمسی باشا از الدوس هکسلی نقل می کند ومی گويد اگر نقاش می بودم چند سال را در نقاشی درخت زيتون سپری می نمودم.

زيتون وعلوم جديد:

درخت زيتون ( Olea Tree) از مجموعه ای درختان کهن واز خانواده (Family :Oleaceae) بوده و در جهان کهنتابع (Order:Cantortae) واز رتبه گياهان دانه داردر مملکت گياهان می باشد.

شکل ظاهری زيتون:

درخت زیتون از راههای مختلفی تکثیر می‌‌شود اما معمولاً روش قلمه زدن یا خوابانیدن شاخه ارجح می‌‌باشند ؛ این درخت در خاکهای مساعد به آسانی درخت بید ریشه می‌‌کند و زمانیکه قطع می‌‌شوند مکنده‌ها رااز ریشه جدا می‌‌کند.شاخه‌های مختلف این درخت را به اندازه‌های چند اینچی برش می‌‌دهند و بصورت نسبتاً عمیقی در زمینهای کود داده شده که می‌‌کارند ؛ قطعات کوچک‌تررا گاهی اوقات بطور افقی داخل شیارهای کم عمقی قرار می‌‌دهند که اگر با چند اینچ خاک پوشیده شوند به سرعت جوامهایی شبسه مکنده روی آنها ظاهر می‌‌شود. وارتفاع آن بیش از 15 متر می‌‌رسد. درختان زیتون حتی زمانیکه بدون هرس رشد آزادانه دارند دارای رشد بسیار آهسته‌ای هستند اما هنگامیکه امکان رشد طبیعی را در طول چند سال پیدا می‌کنند گاهی اوقات قطر تنه آنها به میزان چشمگیری افزایش می‌‌یابد.

ارزش غذایی و درمانی روغن زيتون:

روغن زيتون دارای رشته خواصی است که ضد اکسيدان بودن از آنجمله است ولی اين که بگوييم روغن زيتون اثر دارويی دارد, وروغن آن متکون از( Fatty Acids) والجليسرول ( Glycerol).می باشد.

وجدول پاين را نظر کنيد:

در هر 100گرام از زيتون:

1.بروتينات 1.5گرام

2 2.روغن 13.5گرام

3.مواد شيْرني دار 4گرام

4.بوتاسيوم 91 ملی گرام

5.كالسيوم 61ملی گرام

6.مگنسيوم 22ملی گرام

7.فوسفور 17ملی گرام

8.آهن 1ملی گرام

9.مس22ملی گرام

10.ألياف 4.4 گرام

11.كاروتين 180 ميكروگرام

12.ويتامين أ300واحد

روغن زيتون بعد از تحليل:

1. اسيد أولييك Oleic Acid

2. اسيد بالمتيك Palmitic Acid

3. اسيد ينولييكLinoleic Acid

4. اسيد استياريك stearic Acid

5. اسيد ميرستيكMyrisitic Acid

تحليلى خيلى مهم كه صاحب كتاب انجام داده است:

1.روغن كتان ( linseed Oil)

2.روغن فول سودانى ( Peanut Oil)

3. روغن سمسم ( Sesame Oil)

4. روغن ىانه پنبه ( Cotton Seed Oil)

5.روغن فول صويا( Soyabean Oil)

6.روغن زيتون ( Olive Oil)

فوائد روغن زيتون:

حاوی میزان زیادی روغن غیراشباع مونو می باشد.

حاوی مواد شیمیایی گیاهی است که باعث کاهش کلسترول و خطرا ابتلا به سرطان می شود.

حاوی میزان زیادی آنتی اکسیدان است.

دوام و مدت نگاهداری آن نسبت به روغن های دیگر بیشتر است و حتی می توان آن را فریز کرد.

زیتون نقرس و رماتیسم را درمان می‌کند ، برگ زیتون با اثر مقوی درمان کننده فشار خون و زخم‌های عفونی است. شیرابه‌ای قندی تحت نام (مان زیتون) از ساقه این درخت ترشح می‌شود که مصرف خوراکی دارد. همچنین برگ زیتون نیز حاوی گلوکزید،‌مواد قندی، مواد تلخ، کلروفیل، اسید گالیک، تائن، موم و مانیت است. روغن زیتون، سوزش و درد ناشی ازسوختگی را تسکین داده و از بروز تاول جلوگیری می‌کند. کمپرس پوست در موارد آفتاب زدگی، سرمازدگی، گزش مار، عقرب و حشرات با روغن زیتون سبب تسکین درد و سوزش و التیام می‌شود. همچنین ماساژ پوست با روغن زیتون، تعریق زیاد را کاهش داده،‌مژه و ابرو را تقویت می‌کند. این درحالی است که ماساژ پوست سر با روغن زیتون سبب تقویت پوست و مو گشته و شوره سر را برطرف می‌سازد و موهای سپید شده را سیاه می‌نماید. چند قطره روغن زیتون سریعا خارش و سوزش چشم و پلک راتسکین داده و آبریزش چشم را برطرف ساخته و قوه بینایی را تقویت می‌کند. ونبی صلی الله عليه وسلم چه خوب فرمودند: روغن زيتون را بخوريد و بدن را با آن چرب كنيد"

اهمیت اقتصادی زيتون:

در عصر حاضر این میوه کستردگی فراوانی در جهان پیدا کرده است و اگرچه ناحیه مدیترانه که خواستگاه آن است همچنان تولید کننده عمده زیتون می‌‌باشد، این درخت اکنون در نواحی بسیار زیادی که برای توزیع کنندگان اولیه آن ناشناخته است با موفقیت کشت می‌‌گردد. پرورش زیتون خصوصیت اصلی کشاورزی آمیخته مدیترانه می‌‌باشد وبه علت مناسبت روغن زیتون به‌عنوان محصولی صادراتی، نقش زیادی در توسعه اقتصادی کشورهای خاور ميانهايفا کرده است

بقلم: داکتر نظمي خليل أبو العطا موسى

أستاذ علوم النبات في جامعة عين شمس

ومدير مركز ابن النفيس للخدمات الفنية في البحرين